Primjećujem jednu konstantu u naravi razvijenih demokratija: političke elite boje okruženje specifičnom supstancom. I povratno, nijanse za pomenutu suspstancu političke elite crpe iz okruženja. U toj sprezi nastaje vizija. Uvijek u skladu sa vremenom i ljudima, gledajući malo unaprijed.

Pa i gledajući unazad, još u doba Heraklita, ljudi su uočili univerzalnu konstantu: sve se mijenja, samo su promjene stalne.

Dakle, dalo bi se zaključiti da, oduvijek, tamo gdje postoje ljudi sa vizijom postoje i promjene, u skladu sa zahtjevima vremena, datog i budućeg. Ipak, čini se da na “brdovitom Balkanu” stvari nešto drugačije stoje. Umjesto vizije o ubrzanom sustizanju kvaliteta života razvijene Evrope, balkanske demokratije nerijetko autistično čuvaju svoje tradicionalne “komparativne prednosti”: nacional-patriotizam i neizlječivi prezir prema zapadnom sistemu vrijednosti. I svaku viziju koja odstupa od tradicije doživljavaju kao izdaju nacionalnih interesa.

U retrospektivi crnogorskih političkih prilika postoji konstanta trodecenijske dominacije vladajuće elite. Tokom poslednje dekade, na krilima obnovljene državnosti, napravljen je prilično hrabar strateški iskorak u smjeru – Zapad. Sa druge strane, hronično odusustvo vizije u kombinaciji sa traumom inferiornosti u produženom trajanju, kod opozicije je metastaziralo na vitalne postulate demokratije. Ipak, snažni duhom, oni nikada nisu posumnjali u svoj “državotvorni” put niti u svoju apsolutnu istinu. Ako za trenutak crnogorsku matricu vratimo u kontekst razvijenih demokratija, dobićemo prilično jasnu predstavu oslonjenu na dva prosta zapažanja: prvo, očito da ne postoji problem sa supstancom – crpe je i jedni i drugi; i drugo, problem opzicije je definitivno u lošoj interakciji sa okruženjem ili, preciznije, interakciji sa “pogrešnim” okruženjem. Zaista, specifičnost crnogorskih političkih prilika daće vam za pravo da posumnjate da ste prepoznali i treće zapažanje u kojem opozicija svoju inspiraciju crpi iz bratskog okruženja. Na kraju, “zluradima” to može izgledati kao nacionalizam ili eventualno recidiv bratstva i jedinstva i beskompromisne ljubavi prema “Republici – majci”.

Kontaminacija javnog prostora neistinama, politikantstvom i vulgarnošću postala je opšteprihvaćeni “način” za saopštavanje političkih stavova, sa ubjeđenjem da medijski vješto plasirane konstrukcije, nakon izvjesnog vremena i dovoljnog broja ponovljanja, postaju istina. Vrtlog bjesomučnog cijepanja malih na još sitnije, sveukupno marginalnih, s vremena na vrijeme izbaci na površinu nove marginalce, nastale na podjelama starih, koji po pravilu razumiju veličinu svoje pobjede u težini poraza onih iz kojih su nastali. Čini se da su usavršili “politiku fuzije” do fenomena iz oblasti političke teorije. I čvrsto vjeruju u “efekat prelivanja” (tzv. spillover), zaboravljajući da zapravo čine jedno sa onima iz čijeg se izvora prelivanjem hrane. Stoga u konačnom ne napreduju ka krajnjem cilju gurajući medijsku post-istinu slično “guranju kamena” uz crnogorski brijeg. Jer to prosto nije dovoljno. Potrebna je vizija i konstanta pobjeđivanja, a ne konstanta dijeljenja. Tamo gdje nema vizije, nema lidera. Tako da ne može biti riječi ni o podršci, makar ne onoj istinskoj – plebiscitarnoj.